طراحی پایدار و اصول تفکر پایداری

عبارت «طراحی پایدار» به گرایشی اشاره دارد که در آن ملاحظه زیست محیطی و اهمیت منابع طبیعی در روند طراحی مورد توجه قرار می‌گیرند. این عبارت در حوزه‌های مختلفی همچون طراحی محصول، معماری، طراحی داخلی و گرافیک به کار می‌رود و با افزایش دانش بشر و پیشرفت تکنولوژی، ابعاد آن نیز گسترش می‌یابد.

امروزه تعداد زیادی از شرکت‌ها، نهادهای دولتی و غیردولتی و سازمان‌ها، طراحی پایدار را فلسفه کاری خود قرار داده‌اند تا از طریق کاهش مصرف و استفاده صحیح از منابع زمین، بتوانند آینده بهتری را برای نسل‌های بعد رقم بزنند.

دولت‌ها و سازمان‌هایی که از استراتژی‌های پیشرفته دیزاین استفاده می‌کنند برای استفاده از اصول طراحی پایدار پتانسیل بیشتری دارند، برای مثال شرکت ایکیا (IKEA) گام‌های بلندی جهت ساخت محصولات پایدار برداشته است که در ادامه به بعضی از آنها اشاره خواهیم کرد.

نقش دیزاین در محصولات پایدار

دیزاینرها نقش مهمی در ایجاد یک جهان پایدار دارند. یکی از وظایف مهم آنها حل مسئله و فراهم کردن راهکارهای خلاقانه از طریق طراحی محصول و خدمات است. با توجه به اینکه مصرف بی‌رویه منابع طبیعی سیاره زمین را به مشکلات جدی مواجه کرده است، دیزاینرها وظیفه مهمی در قبال یافتن راه‌حل این مشکل و جایگزین کردن وسایل قدیمی با نمونه‌های پایدار دارند، محصولاتی که استفاده از آنها مصرف کمتر و کاهش هدر رفت منابع را در پی داشته باشد.

برای مثال شرکت لگو (LEGO) با همکاری طراحان خود موادی را برای تولید اسباب‌بازی‌ها ساخته است که علاوه بر دوام و کارایی مواد قبلی دوستدار محیط زیست هم هست، با این کار هم مشتریان راضی می‌مانند و هم شرکت لگو به تعهد خود نسبت به زمین عمل کرده است.

اپل نمونه‌ای دیگر از شرکت‌های وابسته به طراحی و نوآوری است که توانسته از این طریق رابطه‌ای عاطفی با مشتریان به وجود آورد. طی چند سال گذشته اپل به طور مداوم محصولات خود را به سمت تفکر پایداری سوق داده است، مصرف الکتریسیته آی‌مک در حالت خواب (sleep mode) حدود ۹۷٪ نسبت به اولین مدل آن که در سال ۱۹۹۸ تولید شده بود کاهش یافته است، علاوه بر این، تیم طراحی اپل مواد سمی و مضر را از همه مراحل تولید حذف کرده‌اند.

نقش طراح از بدو شروع تفکر دیزاین و توسعه محصول آغاز می‌شود و تا آنالیز نهایی و گرفتن بازخورد از مشتریان ادامه میابد. در هر قسمت از این روند باید تفکر طراحی به دقت لحاظ شود.

اصول طراحی پایدار

شاید برای طراحانی که قصد دارند تفکر پایداری را در روند طراحی و توسعه محصولات خود به کار ببرند این سوال پیش بیاید که برای ایجاد تغییرات در محصول و سوق دادن آن به سمت پایداری چه اصولی را باید در نظر گرفت؟ در ادامه به مواردی اشاره می‌کنیم که تغییر در آنها می‌تواند محصولی پایدار به وجود آورد.

فُرم

فرم، نمایش شکل محصول است که اغلب به عنوان عنصر اصلی دیزاین شناخته می‌شود. قبل از طراحی فرم یک محصول این سوال‌‌ها مطرح می‌شود که شکل آن چگونه بر مصرف انرژی تاثیر می‌گذارد؟ اندازه محصول چه تاثیری در بسته‌بندی، هزینه حمل و نقل و سوخت دارد؟ برای مثال استراتژی ایکیا در این زمینه استفاده از بسته‌بندی‌های تخت است که علاوه بر سهولت جابجایی منجر به کاهش هزینه حمل و نقل و کاهش مصرف سوخت می‌شود.

کارکرد و نحوه استفاده

کارکرد می‌تواند روشی غیرمستقیم برای پایدار کردن محصول باشد. هرچقدر استفاده از محصول آسان‌تر باشد زمان و انرژی که صرف آن می‌شود کاهش میابد. کاربران محصولاتی را که استفاده از آنها دشوار است برای مدت طولانی نگه نمی‌دارند، بنابراین طراحی پایدار می‌تواند موجب استفاده طولانی مدت و کاهش هدر رفت مواد و زمان تولید محصولات شود.

قیمت

در بازار کنونی، قیمت یکی از عوامل کلیدی است که می‌تواند مشتریان را مجاب به خرید محصول پایدار کند و انتخاب او را از تولیدات معمولی به نوع پایدار آنها تغییر دهد؛ از این رو طراحان و سازندگان نسبت به کاهش قیمت این نوع تولیدات مسئول هستند.

انرژی‌های تجدید پذیر

استفاده از نور خورشید و یا نیروی باد به جای انرژی‌های فسیلی یکی از اصلی‌ترین راه‌ها برای نجات زمین از آلودگی‌های زیستی است. طراحان نقش مهمی در دیزاین محصولاتی دارند که با استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر کار می‌کنند.

مواد و بازیافت

مواد نیز همانند انرژی نقش اساسی در تولید محصولات پایدار دارند، طراحان باید با انجام تحقیق و بررسی‌های لازم موادی را انتخاب کنند که امکان بازیافت و استفاده مجدد آنها وجود داشته باشد و یا اینکه بعد از مدتی کوتاه در طبیعت بازتولید شوند. برای مثال ایکیا به جای استفاده از انواع مختلف چوب که رشد آنها در طبیعت مدت زیادی به طول می‌انجامد، ماده‌ای مشابه را جایگزین کرده و از طریق تلفیق آن با چوب هم هزینه تولید را کاهش داده و هم از هدر رفت منابع جلوگیری کرده است.

دوام محصول

برای کاهش واقعی هدر رفت زمان، انرژی و منابع باید محصول آن‌قدر بادوام باشد که کاربر برای مدت طولانی از آن استفاده کند یا اینکه امکان بازیافت کامل و تبدیل شدن به محصولی کاملا جدید را داشته باشد. هرچقدر تعداد دفعات بازیافت محصولات بیشتر باشد وابستگی به منابع زمین کاهش میابد.

پیشرفت مداوم و دستیابی به دانش و اطلاعات در هر بخش از روند طراحی مهم است اما ارزیابی و توسعه نوآوری‌هایی که در زمینه طراحی پایدار ارائه می‌شوند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند، از طریق چنین نوآوری‌هایی می‌توان به کیفیتی مشابه و حتی بهتر از محصولات کنونی دست یافت.

اصولی که به آنها اشاره شد ملاحظات کلی برای خلق محصولات یا خدمات پایدار هستند. در این اصول اهمیت محیط‌زیست، مردم، اقتصاد و فرهنگ به وضوح دیده می‌شود، چهار عاملی که برای طراحی هرگونه محصول یا خدمات باید در نظر گرفته شوند. بعضی از مشکلاتی که برای محصولات پایدار به وجود می‌آید حاصل عدم توجه به یکی از این چهار ارزش است.

در آخر باید گفت که برای جذب مشتریان و ترغیب آنها به استفاده از محصولات پایدار بهتر است علاوه بر رفع نیاز خریداران، قیمت‌ پایین‌تری نسبت به تولیدات معمولی در نظر گرفته شود تا دلیل و انگیزه کافی برای روی آوردن به این نوع محصولات به وجود آید.