دوران میانه تاریخ هنر ایران از سده اول هجری تا پایان سده یازدهم ادامه دارد. پس از آن دوران معاصر آغاز می‌شود. دوران میانه تاریخ هنر ایران را به تفصیل در سده اول تا سوم، سده چهارم تا ششم، سده هفتم و هشتم و اواخر سده هشتم و نهم را بررسی کردیم. اینک به سده دهم و یازدهم هجری رسیده‌ایم؛ یعنی دوران حکومت صفویان بر ایران و نقش آنها در پیش‌رفت یا پس‌رفت هنر.
هنر و تمدن ایران در سده دهم و یازدهم هجری
در دوران صفوی مراکز هنری ایران به سمت ناحیه غربی و مرکزی ایران کشیده شد و توانست با حفظ سنت‌های کهنه هنر ایرانی جایگاه مهم و خاصی را در تمدن ایرانی رقم زند.
همچون دیگر سلسل‌های حکومتی در این دوره نیز تلاش بر آن بود که آثار مهمی در راستای اهداف اسلامی برداشت شود؛ لذا باشکوه‌ترین مساجد از لحاظ بزرگی و زیبایی با تزئینات و کتیبه‌های خوشنویسی شده، ساخت شد.
همچنین مدرسه‌هایی با ایوان‌های عظیم دو طبقه و حجره‌هایی با گنبد بزرگ در ایوان قبل پدید آمد.
در این زمان به پاس بزرگداشت مذهب شیعه و بزرگان دین، تلاش بسیاری برای ساخت آرامگا‌ه‌هایی در شأن بزرگان و ائمه به ویژه در کربلا، سامرا و نجف اشرف صورت گرفت و در این مکان‌ها گنبد‌هایی پیازی شکل همراه با گلدسته‌هایی استوانه‌ای و بلند ساخته شد.
میدان نقش جهان اصفهان
میدان نقش جهان اصفهان
بارگاه امام علی در نجف
بناهای دینی در این دوران با کاشی‌های زیبا و نقش گل و بوته چشم‌نواز تزئین می‌شد، که دلالت بر خوش‌ذوقی و عشق به هنر است.
سبک معماری این دوره که بیشتر در اصفهان خودنمایی می‌کرد به شیوه‌ای متفاوت تجربیات هنری از جمله کاخسازی، راهسازی، شهرسازی و مکان‌های عمومی توجه داشت و آثار منحصر به فردی از بناهای غیردینی نظیر کاخ چهل ستون، هشت بهشت، بازارها و کاروانسراها در شهرهای بزرگ و راه‌های اصلی بازرگانی و تجارت ایجاد شد.
باغ چهل ستون اصفهان
باغ هشت بهشت اصفهان
دوره صفویه ابتدا با حضور کمال‌الدین بهزاد از استادان برجست مکتب هرات که به سرپرستی کتابخانه سلطنتی در تبریز منسوب شده بود، توانست موقعیت هنری خود را تثبیت کند و پس از بهزاد شاگردان وی این مسئله مهم را پی گرفتند.
این دوره هنری از هنر صفویان تلفیق سنت‌های مکتب هرات و ویژگی محلی تبریز بود که توسط سلطان محمد انجام گرفت و در آن بیش از حد رنگ طلایی استفاده می‌شد و عمده موضوعات نقاشی را موضوعات درباری و گاهی توجه به موضوعات عادی دربر می‌گرفت و نگارگری از نوعی ترکیب‌بندی حلزونی پیروی می‌کرد که شاخص آنرا می‌توان در نسخه شاهنامه نفیس این دوران دید.
شاهنامه
پس از تبریز برای مدت زمان کوتاهی مکتبی هنری در مشهد در نیمه دوم سده دهم هجری بوجود آمد که در آن ویژگی‌های مکتب تبریز با عناصر محلی در هم ادغام و روش جدیدی پدید آمد که بیشترین توجه به موضوعات عادی و ترسیم درخت کهنسال با تن و شاخ گره‌دار و استفاده از رنگ سفید خودنمایی می‌کند و حاصل این تجربه هنری را می‌توان در کتاب هفت اورنگ جامی دید.
هفت اورنگ جامی
- تاریخ هنر ایران – دوران میانه – سده دهم و یازدهم هجری – قسمت دوم (به زودی)
