فرش ترکمن را تا اینجا شناختهایم. کمی تاریخچه آن را مطالعه کردیم و سپس با ساختار آن آشنا شدیم و طرح و نقشها و گلهای آن را بیشتر شناختیم. در ادامه میخواهیم به رنگبندی فرش ترکمن بپردازیم و ببینیم رنگ و رنگرزی در این دیار در طول زمان، دستخوش چه تغییراتی شده است.
رنگبندی فرش ترکمن
فرش ترکمن، در دورانهای گذشته، تنها از رنگهای گیاهی و سنتی بهره میگرفته است، اما در فاصله دو جنگ بینالملل، رنگهای طبیعی که معروفترین آنها روناس و قرمز دانه بود از بین رفت و رنگهای شیمیایی جای آنها را گرفت.
از ره آورد این جنگها، از بین رفتن رنگ سرخ تیره (فلفلی) قدیم بود که به جای آن قرمز روناسی (آنیلین)، استفاده میشود.
رنگ در فرش ترکمن محدود است و فرش ترکمن تنوع رنگ آمیزی فرشهای دیگر نقاط ایران را ندارد.
پیشتر، پنج رنگ (سفید، سیاه، سبز تیره، لاکی تیره، و لاکی متمایل به زرد) در فرش ترکمنهای ایران به کار میرفت ولی هم اکنون با تلاش افرادی همچون نیاز جان نیازی این رنگها به عدد دوازده رسیده است تا فرش ترکمنی ایران بتواند گامی در راه پیشرفت بگذارد.
رنگهایی که او افزوده عبارتند از: طوسی، دارچینی، عبایی، قهوه اییروشن، قهوهای تیره، طلایی، نخودی و آبی آسمانی، زیتونی، سرمهای، سبز، مشکی، لاکی
رنگرزی
ترکمنها رنگها را از گیاهان مختلفی همچون روناس، برگ مو، پوست انار، پوست گردو، اسپرک به دست آورده و برای رنگ قرمز از قرمز دانه استفاده میکنند، رنگ سرمهای نیز از نیل بدست میآید.
امروزه، اگر بافندهای بخواهد اصالت فرش ترکمنی را حفظ کند، از رنگرزی گیاهی استفاده میکند ولی با اینهمه در برخی رنگها، ناگزیر برخی مواد شیمیایی به کار میبرد که جز این هم چاره ای نیست.
نقشهای قالی ترکمن با رنگرزی ثابت بافته نمیشوند بلکه تنوع محدودی دارند و این تنوع بیشتر تاریخی است تا جغرافیایی. مثلا در بافتههای قرن سیزدهم هجری ترکمنها، رنگ آبی ویژهای (نیلی، کبود) به کار میرفته که در قرن چهاردهم متروک شده ولی هم اکنون به یاری هنرمندان از نو زنده شده است.