کردستان ایران از نقطه نظر قالیبافی دارای دو قطب فعال است که یکی از آنها شهر سنندج و دیگری بیجار است. قالیبافی و پیشرفت آن در سنندج را تا حد زیادی باید مرهون خوانینی بود که در سده‌های قبل در آنجا حکومت می‌کرده اند و از این هنر و سایر هنرها حمایت کرده‌اند. بنابراین می‌توان برای آن حداقل سابقه ای حدود ۱۰۰ سال را در نظر گرفت. ولی شهرت سنندج بیشتر بواسطه گلیم‌های بسیار نفیس آن است که آوازه جهانی دارند. درباره ساختار فرش سنندج پیش از این نکاتی را گفتیم. حالا به طرح و نقش آن می‌پردازیم.
طرحهای رایج در فرش سنندج
طرح ماهی درهم عمده ترین طرح مورد استفاده فرش سنندج است. هر چند که در گذشته طرحهای بسیار متنوعی در این شهر بافته می‌شد، ولی امروزه، بخش اعظم قالی‌های دستباف این شهر، طرح ماهی درهم (هراتی) است که در قالب‌های گوناگون لچک ترنج (که در زبان محلی آن را کلاه فرنگ می‌گویند)، سه ترنج و … بافته می‌شود.
اگر چه نمی توان طرحهای گسترده را دسته بندی کرد ولی می توان آنها را تحت عنوانهای ذیل بررسی کرد:
- طرح بته جقه: جقه‌های کردستان با بته جقه‌های مناطق دیگر چون کرمان، قم و … تفاوت دارد مثل: جقه چارکی، جقه توپی، جقه بادامی و …
- طرح گل فرنگ: با ورود پارچه‌های خارجی به ایران، کاربرد طرح گل فرنگ، در بسیاری از صنایع دستی ایران رایج شد، که از آن جمله گل فرنگ‌های متداول صنایع دستی در کردستان است. مثل «گل جرسه» که از پارچه‌های ژرسه فرانسوی گرفته شده است. «دسته گل» (گل محمدی) که شامل دسته‌های گل رز است و یا «گل میرزا علی» و …
- طرح گل و بلبل: همانطور که از نام آن مشخص است شامل دسته‌هایی از گل‌ها است همراه با شاخه‌هایی که روی آن پرندگان قرار دارند. در طرحی موسوم به «عروس و داماد»، علاوه بر این گل‌ها و پرنده‌ها، آدمک‌هایی نیز اضافه می‌شوند.
- گل وکیلی: شامل زمینه‌ای پر از گل‌های تجریدی است که در میان آنها نگاره‌های دیگری نیز نقش شده‌اند.
همانگونه که ذکر شد امروزه بافت این طرحهای متنوع بسیار کم شده است و می‌نوان گفت در پایان جنگ جهانی دوم، بافندگان سنندج این طرح‌ها را به کنار گذاشتند و اینک «ماهی سنه» از نقشه‌های رایج سنندج است.
طرح ماهی سنه
رنگ‌بندی
قالی‌های قدیمی سنندج دارای رنگ آمیزی بدیع و شفافی بودند که متاسفانه امروزه جای خود را به رنگ‌های بی‌ثبات و خام شیمیایی داده‌اند. استفاده از رنگ‌های لاکی سیر، سرمه‌ای و آبی در رنگ آمیزی فرش‌های قدیمی سنندج اهمیت دارد. فرش‌های امروز سنندج علاوه بر رنگ‌های مذکور، با کاربرد رنگ‌های نسبتا ملایم‌تری مانند: کرم، آبی روشن و لاکی روشن از تنوع بیشتری برخوردار شده است.
رنگرزی
رنگرزی در سنندج و سایر مناطق کردستان نیز چون بیشتر نواحی ایران ابتدا با رنگرزی گیاهی شروع شد و سپس با سهل الوصول بودن رنگ‌های شیمیایی، رنگرزی شیمیایی در آنها رواج گرفت. که این امر لطمه زیادی به کیفیت قالی‌های بافته شده در این شهر زده است.
ابعاد
بنظر می‌رسد که بافت قالی‌هایی با ابعاد کوچک در سنندج متداول است، که تحت تاثیر بافته‌های عشایری آن منطقه باشد. فرش‌ها در ابعاد مختلفی مانند پشتی، ذرع و نیم، دو ذرع، کناره، شش مترمربعی و حداکثر نه مترمربعی بافته می‌شوند، ابعاد بزرگتر کمتر مورد توجه بوده‌اند.
