قالی اصیل و کهن سیستان دارای نقشه مشخصی نیست و این البته در قالی ایرانی ظاهرا چیز بعیدی است. قالی ایرانی اگرچه نقشههای معینی دارد بسیار متنوع است. نقشهایی است که صرفا در متن دیده میشود و آنها را هرگز نمیتوان در حاشیه دید مثل لچک، ترنج و … قالی سیستانی کهن برخلاف این است.
قالی سیستانی کهن دارای مشخصههای عمومی زیر است:
۱. تار و پود: صرفا پشم، تار، پشم سفید و کمتر قهوهای و شتری، پودپشم رنگ شده گاه خودرنگ (قهوهای، شتری، خاکستری و حنایی).
۲. گره: سکایی (ترکی یا متقارن)
۳. نوع رنگ: گیاهی و تقریبا پیرو الگوی عمومی رنگهای گیاهی ایران.
۴. نقشه که بر دو دسته است:
دسته اول: نقشههای سنتی شامل: خشتی، دو خشته، سه خشته، خشتهخشته (ترنج ترنج). کجاوهای، گلدانی، درختی.
دسته دوم: نقشههایی که رواج آنها در دورهای میانه نشان از سابقه آنها دارد مانند جنگلی، گل قندانی، چپات اشتر، مددخانی، قابقابی.
سیستانیان به گلیمک پهن علاقه زیادی دارند. گلیمک به بخش بیپرز قالی (اغلب در دو سر قالی) که معمولاً گلیم باف (در سیستان) و یا ساده باف نامیده میشود، اطلاق میشود.
سیستانیان فراوان گلیم میبافتند. البته از آنجا که در قرن ما گلیم خواستار چندانی نداشته و از ارزش افتاده است، امروزه در سیستان منسوخ شده است.
گلیمک پهن باعث نگهداری و استحکام بیشتر قالی هم میشد و این نشانه از تجربه طولانی سیستانیان در تولید قالی دارد. دیگر پدیدهی قابل توجه در قالی کهن سیستان، تار (چله)های عاجی است. این نیز خود نشانهی یک تجربهی طولانی است که قومی برای تارفرش خود از یک رنگ مشخص که در عین حال زیباترین و فراوانترین انواع پشم بومی است، استفاده کند.
این کار علاوه بر این که به قالی سیستانی مشخصهای زیبا میبخشید، باعث صرفهجویی هم بود زیرا دیگر احتیاجی به رنگ گردن پشم نبود و در عین حال نقش یک شناسنامه را داشت. دیگر ویژگی، تمایل یکنواخت گرههای قالی سیستان به چپ است.