درویش عبدالمجید طالقانی (۱۱۵۰ه.ق طالقان – ۱۱۸۵ه.ق اصفهان) خوشنویس، شاعر و عارف شهیر ایرانی است. عبدالمجید قزوینی در جوانی به قزوین رفت و پس از یادگیری اصول اولیه خوشنویسی به اصفهان مهاجرت کرد.
او متخلص به «مجید» بود و بزرگترین خوشنویس خط شکسته‌نستعلیق در تاریخ خوشنویسی ایران به شمار می‌رود. وی در خط شکسته مانند میرعماد در نستعلیق استاد بوده‌است و این خط را به پایه‌ای رسانید که تاکنون کسی بدان نتوانسته برسد.
وی در حدود سال ۱۱۵۰ هجری قمری در روستای مهران از توابع طالقان قزوین دیده به جهان گشود. در جوانی به قزوین آمد و پس از فراگرفتن اصول اولیه خوشنویسی در این شهر، به اصفهان رفت و به کسوت فقر مشرف شد و در آن حال به مشق خط روی آورد.
در آغاز از روی خط میرعماد به تمرین و تعلم پرداخت و در این تجربه به کمال رسید. اما چون دید نام نامی و آوازه بزرگ استاد، جهانگیر است و او که خود عشق به جاودانگی داشت، در بارقه اشتهار میرِ بزرگ، پرتوی نخواهد یافت، روی به خط شکسته آورد و استعداد شگرف خود را در کامل کردن این خط زیبا به کار آورد و زمینه خط میراث استادان گذشته را مثل شفیعا کمال بخشید تا به‌جایی رسید که خط شکسته او در زیبایی و ملاحت و استواری به اوج رسید و بدون رقیب شد.
خط زیبای شکسته اثر درویش عبالمجید طالقانی
درویش مردی عارف و منزوی بود و عمر را به تجرد سپری ساخت. دوران زندگی او مصادف با افول ام‍پراتوری صفوی و هرج و مرج‌های سیاسی و اجتماعی آن دوران بود. درویش در سال ۱۱۸۵ در اثر ابتلا به بیماری مالاریا چشم از دنیا فرو بست و پیکرش در فضای جلوخان تکیه میر در تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد. این مکان بعدها به تکیه درویش عبدالمجید نیز شهرت دارد.
از معروفترین شاگردان درویش، میرزا کوچک اصفهانی است که در خط شکسته از استادان مسلم است و از معروفترین شاگردان درویش به‌شمار می‌رود.
تاریخ درگذشتش معلوم نیست اما حیات او تا سال ۱۲۲۸ مشخص است. نام کامل او را در جایی ذکر نکرده‌اند و خود او نیز در آثار فراوانی که دارد همه جا «میرزا کوچک» رقم کرده‌است. به استثنای یکی از قطعه‌های او که صریحا نام خود را «محمد قاسم» ذکر کرده و چنین رقم کرده‌است: «حرره العبدالقل، محمد قاسم، مشهور به میرزا کوچک».
اثری از میرزا کوچک اصفهانی
او برای دوایر «س»، «ن» و «ی» قوسی یکسان در نظر گرفت و برای هر یک از حروف، شکلی نو و مستقل از نستعلیق و تعلیق تعیین کرد تندنویسی و اتصال حروف بر اثر سرعت کتابت، اساس کار او بود او سیاه‌مشق شکسته را رایج کرد. ترکیب‌بندی قطعات شکسته نیز به دست او قاعده‌مند شد.
ترکیب‌بندی مطلوب درویش در قطعات غبار است در قطعات دفتری یا افقی، واژه‌های یک‌سوم ابتدای سطر را بر کرسی نشاند، یک‌سوم میانی را در دو ردیف روی هم آورد و در پایان سطر، حروف را در سه یا چهار مرتبه روی هم سوار کرد.
خط زیبای شکسته اثر درویش عبدالمجید طالقانی
خط شکسته او در لطافت و ملاحت و استواری به اوج رسید و ترکیباتش بدون رقیب شد. وی را واضع خط شکسته می‌دانند؛ زیرا کوشش او در تحول و تکامل این خط، کم از ابتکار و اختراع نداشت و این خط پس از او حیاتی تازه و رونق و رواجی روزافزون یافت.
افرادی چون سید علی اکبر گلستانه، میرزا غلام رضا اصفهانی در دوره قاجار و از معاصرین استاد مجتبی ملکزاده را می‌توان از شاگردان او نام برد. هرچند مستقیما محضر او را درک نکردند.
در این میان میرزا غلامرضا، سید گلستانه و مجتبی ملکزاده بیش از دیگران به شیوه درویش نزدیک شده‌اند. از او آثار فراوانی شامل کتاب، قطعه و مرقع به جای مانده است. از گرانبهاترین آثار وی قطعات و مرقعات متعدد نسخه کلیات سعدی است که در موزه کاخ گلستان تهران نگهداری می‌شود و دیگری نگارش ۱۲ بند از «ترکیب بند محتشم کاشانی» در رثاء و شهادت سیدالشهداست.
کتاب مرقع خجسته، شاهکار درویش عبدالمجید طالقانی به کوشش غلامرضا مشعشعی از سوی کتابخانه مجلس منتشر شده است. این مرقع یکی از زیباترین آثار استاد عبدالمجید طالقانی به شمار می‌رود.
استاد مشعشعی، سال‌هاست مشغول گردآوری آثار عبدالمجید طالقانی است. مرقع خجسته شامل ۳۴ قطعه هنری نفیس با صفحه آرایی‌های گوناگون و چشم نواز و دلپذیر است که چشم با نگاه به آن هیچ گاه خسته نمی‌شود. چاپ این مرقع به شکل زیبایی و به صورت اصل عرضه شده و از جلد و محتوا سعی شده تمام ویژگی‌های آن حفظ شود.
از دیگر استادان مطرح در زمان قاجار می‌توان به میرزا علی اکبر گلستانه اشاره کرد.
خط زیبای شکسته از سید علی اکبر گلستانه
علی‌اکبر حسنی حسینی (۱۲۷۴ – ۱۳۱۹ ه. ق/۱۸۵۸ – ۱۹۰۱ م) معروف و ملقب به سیدگلستانه و احتشام السادات، فرزند محمدابراهیم از خوشنویسان صاحب‌نام و از سرآمدان خط شکسته نستعلیق است. برخی او را بهترین شکسته‌نویس پس از درویش عبدالمجید طالقانی می‌دانند.
گلستانه در سال ۱۲۷۴ه. ق در اصفهان متولّد شد در آنجا از کودکی مشق خط کرد و در جوانی نستعلیق را خوش می‌نوشت و در شکسته استاد مسلم بود. او درمدت زندگی سفرهایی به خراسان، فارس و عراق کرد و آخر عمر به تهران آمده و مقیم شد. در سال ۱۳۱۹ ه. ق طی یک عمل جراحی ناموفق در چهل و پنج سالگی در تهران بدرود حیات گفت. جنازه او را بنا به‌وصیتش به قم بردند که مدفن او در همانجاست.
سید گلستانه از شیوه درویش عبدالمجید طالقانی پیروی می‌کرد و به‌خوبی از عهده کار بر آمده‌است. او اقلام مختلف شکسته از خفی و جلی را خوشنویسی کرده و دارای آثاری بسیار ممتاز است .از او مرقعی در کاخ گلستان و در کتابخانه‌ی مجلس موجود است.
سال ۱۳۱۹ پس از وفات سید گلستانه، رکود طولانی و عظیمی در پیشرفت این خط رخ داد و این رکود تا سال ۱۳۵۰ شمسی ادامه یافت و تا آن سال اغلب خوشنویسان با یک دیدگاه سلیقه‌ای و غیراصولی به این خط می‌پرداختند. در سال ۱۳۵۰ دوباره حرکت عظیمی در این امر انجام گرفت و خوشنویسان با تهیه عکس‌ها و فتوکپی‌هایی که در دسترس بود، این خط زیبا را به جریان انداختند.
اساتید یدالله کابلی خوانساری، محمدحسین عطارچیان، غلامرضا مشعشعی، حسین فیض‌آبادی ومجتبی ملکزاده در این میان نقش مهمی را ایفا کردند. یدالله کابلی خوانساری بیش از یک دهه از سال ۱۳۵۰، به تنهایی به آموزش خط شکسته‌نستعلیق در انجمن خوشنویسان ایران پرداخته است.
امید است که این مطلب شمارا با این هنر زیبا آشناتر کرده باشد.
