پیشتر درباره اصول نقد هنری صحبت کردیم. در این مطلب می‌خواهیم به طور اختصاصی درباره نقد عکس بگوییم و اصولی که باید برای سازنده بودن آن رعایت کنیم.
نقد کردن در اصل بررسی و معاینه یک اثر هنری، چه یک عکس و چه یک قطعه ادبی، و ارائه پاسخ منطقی برای نتیجه این آزمایش است. در این مطلب به نقد عکس «نرم» می‌پردازیم یعنی از بررسی اصول ریاضی بر عکس خودداری می‌کنیم. البته نه به این دلیل که ریاضیات جایی در عکاسی ندارند بلکه به این دلیل که نقد عکس بیشتر یک مساله درونی است تا بیرونی.
۱. ابتدا مطمئن شوید که عکاس «تمایل» به نقد عکس مورد نظر دارد
این نکته که عکاس واقعا به این که عکسی که گرفته مورد نقد قرار بگیرد تمایل داشته باشد یک مساله بسیار مهم است. با وجود این که نیت شما ممکن است (امیدواریم) خیر و اطلاعاتی که ارائه می‌دهید مفید و موثر باشند اما بیشتر افراد علاقه چندانی به قرار گرفتن در بوته نقد ندارند و عموما یک کلمه از حرف‌هایی را که می‌زنید نمی‌شنوند و یا نشنیده می‌گیرند. حتی اگر بشنوند گاهی ممکن است نتیجه معکوس بدهد. پس بهتر است به جای آنکه با عبارت «چیزهایی در مورد این عکس هست که باید به شما گوشزد کنم…» نقد خود را شروع کنید، از عبارت «آیا می‌خواهید یک نقد صادقانه درباره عکسی که گرفته اید با شما در میان بگذارم؟» اگر پاسخ «نه ممنون» بود بهتر است دیگر در این مورد حرفی نزنید.
۲. صادق باشید
احتمالا همه شما عبارت‌هایی نظیر «عالی»، «بسیار زیبا» و تعریف‌های مشابه را پای عکس‌هایی که در شبکه‌های مجازی نظیر فیسبوک و اینستاگرام به اشتراک گذاشته می‌شوند، شنیده‌اید. از این عبارات چنین به نظر می‌رسپ که همه دنیا دلشان می‌خواهد که با نعریف و تمجید رو به رو شوند. در حالیکه چنین نیست. اما (با در نظر گرفتن اصل یکم) برای نقد یک عکس، ابتدا باید از صادق بودن خود اطمینان حاصل کنیم. اگر می‌خواهید که فقط اثر یک نفر را لگدمال کنید آن را به روشنی مشخص کنید. هر چند که نام این رفتار نقد نیست! اگر قصد دارید که به شخص برای بهبود کارش کمک کنید و یا فقط می‌خواهید نظرتان را بیان کنید، آن را با وی در میان بگذارید.
بعضی افراد در باور کن چنین تلفی می‌کنند که تمام دانش و یا دستِ کم بخش عظیمی از آن در وجودشان نهفته شده است. در صورتی که چنین نیست و هیچ کسی چنین قابلیتی ندارد. ما، به عنوان بخشی از یک اجتماع، در تمام مدت در حال یادگیری درباره دنیای اطرافمان هستیم. این موضوع در مورد هنر نیز صادق است. هر انقلابی که در هنر اتفاق افتاده با بدگویی‌هایی مواجه شده است، با افرادی که گمان می‌کردند آن اثر مزخرف است و فقط به تجربیات گذشته فرد وابسته است و ارزشی بیشتر از آن ندارد. اگر با علم به این موضوع که شما از همه چیز آگاهی ندارید شما را به سمت یک بحث دو طرفه و باز پیش می‌برد و نتیجه به مراتب بهتری به دست می‌دهد.
۴. خودتان را آموزش دهید
پیش از آنکه شروع کنید، با توجه به این که به خاطر دارید که شما از همه چیز آگاه نیستید، سعی کنید کمی درباره سوژه‌ای که قصد دارید نقد کنید اطلاعات به دست آورید؛ هم سوژه عکس و هم سوژه عکاسی. برای آنکه درباره تاریخ هنر و اصول و تکیک‌های عکاسی بدانید نیازی نیست دوره‌های دانشگاهی گذرانده باشید. گاهی این دانش را می‌توانید از طریق عکاس با پرسیدن سوالاتی نظیر «چرا چنین عکسی گرفته‌اند و با این عکس قصد داشتند چه چیزی را به نمایش بکشند»، به دست آورید. هرچند که عده‌ای بر این باور هستند که پرسیدن چنین سوالی ممکن است بر نقد شما تاثیر بگذارد اما برای هدایت مکالمه در جهت مورد نظر می‌تواند بسیار مفید واقع شود.
۵. نکات برجسته را بررسی کنید
بدنه کار را به خوبی بررسی کنید. سپس چند دقیقه از کار دور شوید و دوباره به آن رجوع کنید. در این زمان به ذهن‌تان فرصت خوب فکر کردن می‌دهید. سپس به اصول تکنیکی آن توجه کنید. سپس به نکاتی مانند داستان روایت شده از عکس و یا تاثیرات احساسی آن بپردازید. نکاتی که به خوبی برجسته شده‌اند یا نشده‌اند را مشخص کنید و «چرای» آنها را بیابید.
این «چرا» مانند قلب نقد عکس است و بیش از هر چیزی به عکاس کمک می‌کند. «موهای سوژه خیلی نامناسب است» یک نقد خوب به شمار نمی‌رود؛ حتی اگر بسیار دقیق باشد. «موهای سوژه کمی مرا آزار می‌دهد. اگر رنگ مو را کمی تیره‌تر می‌کردی تا اثر کمتری در عکس از خود نشان دهد و برخی از قسمت‌های سرگردان آن را حدف می‌کردی تا از پرت کردن حواس بیننده جلوگیری کند، بهتر بود». این نقد به مراتب از نظر حمعه بندی و هدایت عکاس در جهت درست، بهتر است. به خاطر بسپارید که مهم‌ترین دلیل نقد یک عکس کمک کردن به عکاس برای بهبود کارش است.
۶. انتقال نقد به عکاس
همیشه پیش از آنکه عکس یا عکسی را نقد کنید، شرایط را بررسی کنید و از آمادگی عکاس برای شنیدن نقد اطمینان پیدا کنید. نوشتن یک نقد طولانی زیر عکس‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند بخصوص اگر عکاس تمایلی به شنیدن نقد نداشته باشد، چندان وجهه جالبی ندارد. اما اگر به عکاس ایمیل بزنید و ابتدا از تمایل وی برای مورد نقد قرار گرفتن مطلع شوید، روش بسیار خوبی برای انتقال نکات مربوط به نقد عکس به عکاس آن است. ویژگی ایمیل کردن نقد این است که عکاس هر زمان که آمادگی لازم را داشته باشد آن را می‌خواند. چگونگی انتقال نقد به عکاس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
این روش همچین فرصت کافی به نقد کننده نیز می‌دهد تا در آرامش و با تامل و بررسی‌های کامل، نکات مربوط به نقد عکس را به اطلاع برساند.
