گرافیک محیطی

گرافیک محیطی که از تابلوهای نشانگر در خیابان‌ها، تا طراحی ساختمان‌های مدرن وسعت یافته، یکی از کاربردی‌ترین جلوه‌های هنر گرافیک محسوب می‌شود که با کمک معمارانی متخصص در خدمت فضای زندگی انسان آمده است. در مورد کاربرد هنر گرافیک که امروزه بیشتر مردم آن را مترادف با واژه تبلیغات (Advertising) می‌دانند باید گفت این هنر هم اکنون چنان در تار و پود زندگی صنعتی تنیده شده که بی اغراق شاید قرن ۲۱ را نتوان بدون آن تصور کرد. در این مورد شاید مثالی کوچک هدف این نوشتار را روشن‌تر کند.

در خیابانی که در یکی از ایالت‌های آمریکا قرار داشت با وجود رعایت همه موازین‌ ترافیک، آمار تصادفات بسیار بالا بود. شهردار محلی پس از مشاوره فراوان نتوانست معضل این خیابان را حل کند. یکی از مشاورین که از خوش اقبالی آقای شهردار رشته تحصیلی‌اش گرافیک محیطی بود، متوجه شد که چند تابلوی تبلیغاتی بزرگ با رنگ‌های قرمز و تند در این خیابان استفاده شده و رنگ‌های غالب تبلیغات در این خیابان قرمز است.

این هنرمند، شهردار را متقاعد کرد که قرارداد تبلیغاتی مربوط به آن خیابان را لغو کرده و به جای آن از رنگ آمیزی آبی و سبز در سطوح وسیع و دیوارها استفاده کند. نتیجه کار کاملاً رضایت‌بخش بود و آمار تصادفات به میزان قابل توجهی کاهش یافت. این مثالی روشن جهت استفاده از رنگ در فضاهای عمومی‌بود.

هنگامی‌که ما از خواب بر می‌خیزیم تابلوهایی که بر دیوار نقش بسته‌اند و رنگ آمیزی محیط پیرامون ما، لوازم مورد استفاده خانگی و جعبه‌های آنها، اتومبیل و تزئینات داخلی آن، دیوار نگاری‌ها و تابلوهای تبلیغاتی، برنامه‌های تلوزیونی، طراحی بنا‌ها، رنگ آمیزی شهری، کتاب که پشت میز کار شماست، صفحات اینترنتی که به آن مراجعه می‌کنید، کارت ویزیت شخصی شما و … همه و همه محصول زحمات و تفکر هنرمندان گرافیک است که مستقیم و غیر مستقیم با ما و زندگی ما در ارتباط است.

گرافیک محیطی به دلیل پیوندی که با علوم انسانی و اجتماعی نظیر شهرسازی، ارتباطات، جامعه شناسی و غیره دارد، یکی از ارکان زندگی اجتماعی قلمداد می‌شود. این عنوان، اصطلاحی کلی و غیر تخصصی درباره انواع عناصر متنوع تصویری و نوشتاری که با اهداف مختلف کمی‌ و کیفی، طراحی، گزینش و یا حتی حذف شده و سپس در محیط‌های بیرونی و درونی به کار گرفته می‌شوند، است.

گرافیک محیطی در پیوندی نزدیک با هنرهای تجسمی‌ و طراحی شهری، عوامل و امکانات متنوعی را به کار می‌گیرد تا توجه مخاطبان مورد نظر خود را جلب کند و در پی آن، به هدف خود نزدیک شود. از مهم‌ترین اهداف کلی طراحی گرافیک محیطی می‌توان از عواملی نظیر تسهیل در امر ارتباط، ادراک محیط، ایجاد هویت بصری، ایجاد محیطی زیبا و غیره نام برد. با این همه اهدافی تفصیلی نیز وجود دارند که در درون هر یک از آثار گرافیک محیطی باید به بررسی آنها پرداخت.

بیشتر بخوانید: نقاشی شهرى: صورت‌های چوبی بر دیوارهاى بلژیک

گرافیک محیطی را با یکی از شاخه‌های تخصصی آن یعنی تبلیغات محیطی که مخاطبانی خاص را در جهت اهداف عموماً تجاری، هدف قرار می‌دهد، نباید اشتباه گرفت و محدود کرد. اگرچه می‌توان زمینه‌های مبهمی‌ را نیز در تعریف گرافیک محیطی شناسایی کرد.

گرافیک محیطی می‌تواند با تکیه بر هنر و عناصر ایران به جهت رنگ، شکل و‌ترکیب‌بندی در جهت محیطی و شهری به پیشینه‌ها و سنت‌های محکم این مرز و بوم دست یابد. گرافیک چیزی است که امروز بیشتر بر پایه ضوابط غربی و بین‌المللی تکیه دارد. در حالی که اگر‌ ترکیب هنر بومی‌ و نوگرایی باشد موفق می‌شود شهری با هویت و محیطی دلپذیر را بسازد.

امروزه محیطی سالم برای زندگی انسان از اهمیت بسیار فوق‌العاده‌ای برخوردار است. شهرهای مهم جهان در زمینه تجارت و گردشگری با یکدیگر در رقابت هستند و پیوسته در حال یافتن روش‌ها و نشانه‌های جذاب‌تر و گویاتر برای راهنمایی و جلب توجه بازدیدکنندگان هستند. در عین حال همه ساله ساختمان‌ها و مراکز بسیاری در دنیا ساخته می‌شوند که به دلایل مشابه، گرافیک محیطی جدیدتر و خلاقانه‌تری را ارائه می‌کنند.

نشانه‌های تصویری خدماتی، علائم راهنمایی و رانندگی، سیستم‌های هدایت تصویری و نوشتاری برای اماکن خصوصی و عمومی، آگهی‌های تجارتی و ده‌ها مورد دیگر نقش بسیار مهم و انکارناپذیری را در ارائه خدمات، راهنمایی، تسهیل در امر‌ تردد و حمل و نقل شهری و اطلاع‌رسانی ایفا می‌کنند.

حوزه طراحی گرافیک محیطی چنان وسیع است که وام‌دار بیشتر هنرهاست و با انواع فناوری‌های جدید در ارتباط و از آن‌ها بهره‌مند است. از ماکروتلویزیون‌های مسطح گرفته تا نورپردازی‌هایی که بر آبشارهای مصنوعی انجام می‌گیرد و نیز جدیدترین دستگاه‌های چاپ و برش به صورت رنگی و لیزری، همه در خدمت این هنر قرار می‌گیرند. موضوع‌هایی مثل نورپردازی، شناخت مواد و مصالح جدید و نیز آشنابودن به آخرین دستاوردها همه در ارائه کیفیت مطلوب سهیم‌اند. امروزه گرافیک به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تبلیغ ، پیام‌رسانی و نشر دانش سیاسی ، اجتماعی وفرهنگی مطرح است و در جوامع پیشرفته از مهم‌ترین ارکان تشکیل دهنده یک زندگی اجتماعی است.

مشخص کردن یک مکان از مکانی دیگر، زیبا سازی، نظم و انسجام بخشیدن به فضای شهری و گسترش حیطه فعالیت هنر گرافیک، از اهداف گرافیک محیطی به شمار می‌رود. گرافیک محیطی می‌تواند جنبه‌های مختلفی داشته باشد:

• جنبه اطلاع رسانی و یاحالت تاکید و یا هشدار نسبت به موضوعی داشته باشد؛
• جنبه فرهنگی داشته باشد، مانند تبلیغات شهری در مورد تئاتر وسینما و غیره؛
• جنبه آموزشی داشته باشد؛
• جنبه تبلیغاتی داشته باشد؛
• جنبه اجتماعی داشته باشد ، مانند تبلیغات بر علیه مصرف سیگار در سطح شهر؛
• جنبه زیبایی و هنری و صرفا زیباسازی محیط را داشته باشد .

همان طور که پیش از این نیز در سایت هزارویک بوم خواندید، تعادل، تناسب، تاکید، تداوم، وحدت و تنوع اصول یک سازمان‌بندی درست هستند. رنگ، نور، شکل، خط، نقطه، سطح، بافت و فضا به کمک آنها می‌آیند تا اثری مطلوب و زیبا پدید آید.

تعادل

تعادل از اصول اساسی هنر است. هنر در برقراری ارتباط با مخاطب نوعی تعادل را جستجو می‌کند تعادل در هنر بوسیله تقسیم‌بندی متوازن اجزاء صورت می‌گیرد. رنگ، نور و بافت نیز در حفظ تعادل یا عدم تعادل نقش دارند. البته تاکید زیاد برتعادل موجب می‌شود اثر جذابیت خود را از دست بدهد و ایجاد کسالت کند.

تناسب

برای طراحی سر در یک فروشگاه باید به تناسب توجه داشت. در بعضی مکان‌ها که وسیع بوده و فضای خالی اطراف یک فروشگاه یا یک مکان عمومی‌ وجود دارد، دست طراح باز است و می‌تواند تناسبات معمولی را تغییر دهد و به طور مثال سر در یک مکان عمومی‌ یا فروشگاه را خیلی بلند‌تر و بالاتر از حد معمول بگیرد، چرا که به واسطه باز بودن محیط، بیننده به محیط اشراف کامل داشته و می‌تواند به راحتی سر در را دیده و آن را تشخیص دهد.

تداوم در محیط

تکرار و تصاعد و تناسب سه جزء تداوم در هنر، عناصر اساسی به شمار می‌روند، تناسب که به صورت تکرار یک یا چند در میان واحد‌های مختلف شکل می‌یابد، پیچیدگی و حرکت بیشتری در خود دارد اثر بخشی تکرار و تناوب به مناسب بودن موضوع و مهارت به کارگیری آن‌ها بستگی دارد چنانچه تکرار عنصری به تدریج تغییر کند وزن اثر دچار رشد و تصاعد می‌شود، تصاعد می‌تواند به سمت بالا، پایین و یا مایل جهت داشته باشد. تصاعد را در تغییر اندازه کوچک و بزرگ در تغییر شکل از چهار گوشی ه دایره و غیره و در تغیررنگ از کمرنگ به پر رنگ می‌توان مشاهده کرد..

تاکید در محیط

چنانچه با کم اهمیت کردن اجزاء یک‌ ترکیب و متمایز نمودن یکی از اجزاء توجه بیننده به بخش خاصی از کار جلب بشود آن بخش را نقطه تاکید می‌نامند.

تاکید را می‌توان با استفاده از رنگ یا رنگ و بافت پدید آورد. اجزاء یکسان، نقطه تاکید کار را ضعیف می‌کند. شکل‌های مشخص و واضح نسبت به اشکال مبهم و اشیاء عجیب نسبت به اشیاء ساده خود نمایی بیشتر دارند نحوه دسته بندی اجزاء نیز بر تاکید یک مجموعه می‌افزاید. اصل تاکید را می‌توان هم برای وحدت بخشیدن وهم ایجاد تنوع مورد استفاده قرار داد. تاکید روی یکی از عناصر در جلب مخاطب ویا بازدید کننده از یک مکان عمومی‌ تاثیر مستقیم دارد.

ایجاد وحدت در محیط

وحدت به هر کاری انسجام می‌بخشد بدون عنصر وحدت اجزاء یک‌ ترکیب پراکنده و بی‌ربط به نظر خواهد رسید. وحدت موجب جلب نظر می‌شود، عامل مهمی‌ در انتقال پیام است کار را قابل درک می‌کند وبه ساده‌تر شدن پیام کمک می‌کند.

تنوع در محیط

تنوع حاصل تفاوت و تضاد است. اختلاف بین شکل، رنگ و یا بافت عناصر تشکیل‌دهنده تنوع به شمار می‌رود. اجزاء گوناگون چشم را به دنبال عامل وحدت در کل کار به گردش در می‌آورند. تنوع در حقیقت وحدت را استحکام می‌بخشد. وحدت میل به نظم و تنوع کششی به سمت تحریک دارد. نقطه، خط و سطح دارای قدرت بیان ویژه‌ای هستند نقاط با توجه به اندازه و نحوه به کارگیری در محیط متفاوت هستند و ایجاد اثربصری متفاوت می‌کنند. خطوط نیز به همچنین خطوط منحنی، خطوط شکسته، خطوط مایل و خطوط در حالت افقی و یا عمودی هرکدام اثر بعدی متفاوت به جای می‌گذارند و در جای مورد نیاز و متناسب به کار گرفته می‌شوند. فضا مشخص کننده موقعیت و وضعیت هر پدیده عینی باسایر پدیده‌ها است فضا وجود هر موجود عینی را در ارتباط با سایر موجودات معین می‌کند و فضای داخلی و خارجی و میانی را قابل درک می‌کند.

بافت

ازدیگر عناصر معماری داخلی و خارجی بافت است. بافت از دو نظر قابل بحث است و از نظر فرم و شکل که وسیله درک آن قوه بینایی است و دوم از نظر خاصیت فیزیکی و جنسیت بافت که با لامسه قابل درک است. درجه انعکاس یا جذب نور توسط جسم دارای بافت اهمیت فراوان دارد. تضاد سطوح مات و خشن در کنار سطوح براق و صیقلی جذابیت فراوانی دارد و ایجاد جلوه بصری می‌کند. بافت زیر و خشن قدرت جلب توجه فراوان دارد و برخلاف آن بافت‌های صاف و صیقلی معمولا کمرنگ و بی جذبه هستند.

بافت از مواد مختلف بدست می‌آید مثل پوست درخت سطح سنگ، پوست حیوانات و یانوع مصنوعی آن مثل آجر، فلز، پلاستیک و غیره. شدت نور و طبیعی یامصنوعی بودن بافت بر کیفیت آن اثر می‌گذارد. زاویه دید و فاصله ناظر به اثر را باید در نظر داشت.

نور

نور ار مهم‌ترین اجزاء در گرافیک محیطی و طراحی داخلی و خارجی است. نورهای طبیعی و مصنوعی اثر متفاوت در محیط ایجاد می‌کنند. نقطه دید ناظر، مقدار نور که به آن می‌تابد و زاویه دید ناظر عواملی هستند که در تمام المان‌های داخل خیابان باید رعایت شوند و‌ ترکیبی مناسب و زیبا با هم داشته باشند و دارای طرحی خوب و استاندارد باشد.

علائم راهنمایی و رانندگی، چراغ‌های روشنایی، صندوق پست، زباله دان، تابلوی اسم خیابان‌ها تلفن عمومی‌، آگهی‌ها و تبلیغات دیواری ایستگاه‌های اتوبوس، سردر فروشگاه‌ها و تمام این‌ها در ارتباط باهم هستند و اثر فراوان در دید عموم می‌گذارند که باید دلپذیر و زیبا باشند و با رعایت اصول زیبایی شناسی و‌ ترکیب بندی مناسب در زیبا سازی شهر کمک کنند؛ چراکه محیط شهری نیازمند این زیبایی‌ها ی بصری است تا از آثار منفی روانی بر شهروندان بکاهد.

گرافیک محیطی، فضا و محیط زندگی را زیباتر و با نشاط‌تر می‌سازد و به محیط شهری نظم و انسجام می‌بخشد.