حساسترین و مهمترین مرحله بافت قالی چله کشی و یا به اصطلاح یوردماق میباشد که پایه و اساسی قالی را تشکیل میدهد. هر قدر این کار بهتر و با حساسیت بیشتری انجام شود در پایان فرش تقریباً بیعیب و نقص در ساختار اصلی خواهیم داشت.
پس از پایان چلهکشی مراحل مقدماتی بافت قالی آغاز میشود. نخستین مرحله در بافت قالی را صوف میگویند و آن عبارت است از رشته نخی دولا همانند نخهای چله که با بافتی ساده از میان چلهها یک در میان از زیر و رو میگذرد.
انجام این کار برای جلوگیری از فروپاشی و حفظ استحکام رجهای اولیه و نظم تارهای قالی و ثابت شدن فاصله میان آنها و آماده ساختن دم کار است. بین این قسمت و اصل قالی، گاهی دو سه رج با چله و نخ رنگی به نام ملیله بافته میشود.
به منظور حفظ و نگهداری گرهها در پایین قالی قبل از گلیمبافی و در بالای قالی بعد از گلیم، با نخهای رنگی انجام میشود. بدین ترتیب که دو رشته نخ رنگی از میان تارهای چله که شش تار، شش تار و یا سه تار، جدا کردهاند گذرانیده میشود به طوری که نخهای رنگی به تناوب در زیر رو روی نخهای چله قرار میگیرند. انتخاب تعداد تارهایی که در زیر و روی نخ رنگی قرار میگیرد اختیاری و به دلخواه بافنده است.
هدف از این کارها به دست آوردن بافت سادهای به اندازه سه تا چهار سانتیمتر است که با نخ پنبهای سفید از جنس نخ تار میبافند. این عمل که به نام مهر یا قفل قالی نامیده میشود از ریزش گرهها جلوگیری میکند.
با توجه به اهمیت گلیمبافی اینکار به وسیله استادکار انجام میشود. بیدقتی و بیتوجهی در این کار موجب پدیدار شدن عیبهایی چون گوشهدار شدن و کجی فرش (سرهداشتن) و بالاخره شانه انداختن خواهد شد. به همین جهت دم کار گلیمبافی باید صاف و یکنواخت باشد و به اصطلاح بالا و یا پائین نباشد.
نحوه کشیدن یا رد کردن پود ضخیم
برای پودکشی پود ضخیم به روش ترکی باف از سیخ پودکشی استفاده میکنند. بدین شکل که در فاصله دم کار تا زیگزاک سیخ پودکشی را از سمت قلاب دار به آرامی، از کنار قالی به داخل چلهها (بین چلههای زیر و رو) عبور داده و سر پود را به قلاب سیخ درگیر نموده و سیخ را به عقب میکشند. با این عمل نخ پود از لابه لای چلههای زیر و رو عبور کرده و عرض قالی را طی میکند. سپس با دفه یا کرکیت که در دست دارند پود را بدون چین خوردگی به طرف پایین هدایت میکنند. ابتدا به آرامی و بعد محکم به روی آن میکوبند و این عمل را در عرض چله انجام میدهند، به طوری که نخ پود روی تمام ریشههای یک رج دم کار قرار گیرد. توجه داشته باشید در مراحل اولیه کار حتما باید نحوه کوبیدن طوری باشد که دم کار صاف بوده و کوتاه و بلند نباشد. همچنین سعی شود تیغههای دفه یا کرکیت به طور موازی با تارهای چله بالا و پایین بریده شود تا به تارها آسیب نرسد.
در بافت به شیوه فارسی به جای استفاده از سیخ پودکشی از انگشتان دست برای عبور پود استفاده میشود. برای این کار ابتدا چوب هاف را بالا برده، فاصله دم کار با زیگزاک را زیاد کرده و پود ضخیم را از زیر زیگزاک و از بین تارهای زیر و رو به وسیله انگشتان دست عبور داده و با دفتین یا کرکیت آن را محکم میکوبند.
نحوه کشیدن یا رد کردن پود نازک
برای پودکشی پود نازک ابتدا چوب هاف را به پایین کشیده تا زیگزاک چلهها به طور یک دست و یکنواخت به دم کار نزدیک شود. سپس نخ پود نازک را از بالای زیگزاک و لابهلای چلهها عبور داده و با گوشه دفه یا کرکیت آن را آرام آرام به زیر زیگزاک آورده و به خورد قالی میدهند. سر دیگر پود را که معمولا با دست چپ آزاد میشود باید طوری رها باشد که به راحتی روی پود ضخیم بخوابد. سپس با زدن دفه یا کرکیت آن را کاملا کوبیده تا در پشت قالی بین رجهای بافته شده فاصله نیافتد. توجه داشته باشید، چون نخ پود که روی کار قرار میگیرد، ظریف و نازک است و به طور مارپیچ از لابهلای تارهای چله میگذرد، کشش آن در هنگام پودکشی مهارت خاصی میخواهد، بنابراین باید دقت شود که نه زیاد آزاد باشد، زیرا به صورت اضافه در لابهلای چلهها قرار میگیرد و قالی پودنما میشود، و نه این که زیاد سفت کشیده شود چون نازک است و امکان دارد پاره شود. از این نظر باید در کشیدن و کوبیدن پود نازک دقت بیشتری به عمل آید.
پود نازک تمامی چلهها را دور زده و تارهای زیر و روی چله را که در اثر بافت هر رج نامنظم شدهاند، مرتب میکند و باعث استحکام قالی میشود. پود نازک از پشت قالی کاملاً پیداست چون تمامی چلهها را دور میزند. رنگ پود نازک معمولا به صورت رنگ آبی است ولی در بعضی از مناطق مانند اصفهان و نایین متناسب با رنگ زمینه قالی آن را رنگ نموده و مصرف میکنند.
اوک